“Kỳ Sơn trỏ ngọn cờ đào
Một tay mong chống trời cao nghìn trùng!”
“Thắng bại là chuyện thường tình của binh gia” – một câu nói xem chừng vô thưởng vô phạt giữa không biết bao nhiêu trận chiến đẫm máu trong một trăm năm Tam Quốc phân tranh – mỗi bên “hùng cứ một phương”. Thắng hay bại kỳ thực là việc cực kỳ quan trọng với người cầm binh. Bởi lẽ, một trận thua là đánh đổi của rất nhiều sinh mệnh con người, lương thực, khí giới, ngựa chiến, thậm chí là cả nhuệ khí quân sĩ. Ấy không thể xem là việc “thường tình”!
Nói ngắn gọn, Tam Quốc Diễn Nghĩa là câu chuyện về những cuộc chiến, nhưng những cuộc chiến đó lại được sắp đặt lên bởi bàn tay những kẻ trí dũng trong thiên hạ. Mưu sự tại nhân song đến phút chót hành sự lại ở trời. Thời thế biến chuyển không biết sao mà lường. Tam Quốc Diễn Nghĩa thật xứng với danh hiệu “Cuốn sách đệ nhất trong thiên hạ” là vì vậy.
Tam quốc Diễn nghĩa là sách gì?
Cụ thể hơn, La Quán Trung sinh sống vào khoảng thế kỷ 14, ông góp nhặt những câu chuyện Tam Quốc trong dân gian về và dùng chính ngòi bút tài hoa của mình kể lại thiên truyện hấp dẫn này. Truyện vào cuối đời Đông Hán ở Trung Hoa, vua tôi hèn yếu, mạt nhược, gian thần chuyên quyền, nhà nước hủ bại, các thế lực binh quyền nổi lên khắp nơi. Song đặc biệt phải kể đến Tào Tháo ở Trung Nguyên lấn át vua Hiến đế, bức vua phong tước cho mình lên tới Ngụy Vương, sau khi mất con là Tào Phi nối theo cha và bức vua nhường ngôi, lập nên nước Tào Ngụy (hay Ngụy).
Mặt khác, Tôn Kiên ở Giang Nam và con là Tôn Quyền sau nối dõi cha lập nên nhà Đông Ngô. Lưu Bị sau khi phiêu bạt nửa đời người thì nhờ sự trợ giúp của Khổng Minh mà chiếm giữ được hai Xuyên, lập nên nhà Thục Hán để nối dõi, phục hưng nhà Hán, lập thành chí nguyện. Cả ba nước tạo thành thế chân vạc và là địch thủ của nhau trong không biết bao trận chiến. Thục luôn mong đánh bại Ngụy để khôi phục lại Trung Nguyên, hay nói đúng hơn là nhà Hán – đó không chỉ là ước nguyện của Lưu Bị mà còn là ước mơ của bao trung thần nhà Hán.
Trong xuyên suốt tác phẩm Tam Quốc Diễn Nghĩa, La Quán Trung xác định rõ Thục mới là chính thống, còn Ngụy hay thậm chí Ngô xưng đế đều là tiếm vị, bởi vậy thiên truyện đều tập trung nâng đỡ nhà Thục cho đến tận giây phút cuối cùng. Mình hay nhiều độc giả khác, đều rất mong Thục Hán giành chiến thắng và có kết thúc vinh quang.
Thế nhưng, ví như tác giả nói “trời không còn tựa nhà Hán nữa” nên dẫu tập đoàn chính trị ấy có quân sư tài ba như Gia Cát Lượng mà đến nỗi Ngụy, Ngô đều kính sợ, vẫn không thể lập thành đại nghiệp cũng là vì vậy. Người đời thường hay nói, gây dựng sự nghiệp là một việc khó, giữ được cơ nghiệp ấy còn khó hơn. Nên dầu Thục, Ngô hay Ngụy oai phong, lừng lẫy một thời, song nếu người kế vị chỉ ham mê tửu sắc, bỏ bê chính trường để cho nhân dân lầm than, oán thán thì chẳng mấy chốc mà sụp đổ, diệt vong. Chính vì sự yếu kém sau này của ba nước mà dẫn tới họa mất nước, cả ba quy về họ Tư Mã, triều Tấn bắt đầu từ đấy.
Bài học về thế cuộc
Vậy từ truyện Tam Quốc Diễn Nghĩa, mình học được gì về thế cuộc?
Lợi ích MỚI là trường tồn
Thứ nhất, không có bạn bè hay kẻ thù vĩnh viễn, chỉ có lợi ích là trường tồn với thời gian. Ví như khi lấy được Tây Xuyên, Khổng Minh đưa Lưu Bị đến Ích Châu để xây dựng thành trì vững chắc, lợi dụng địa thế hiểm trở mà tránh được kẻ địch dòm ngó. Khi đó, ông để lại Quan Vũ ở lại, trấn giữ Kinh Châu.
Vân Trường được Gia Cát tiên sinh dặn dò rằng phải “hòa Ngô, phạt Ngụy” mới có thể thắng lợi được. Có thể nói, xuyên suốt cuộc đời Gia Cát Lượng ông luôn có xu hướng hòa hoãn với Tôn Ngô mà tập trung đánh Ngụy. Không phải vì Thục không có sức địch nổi Ngô, mà vì ông cho rằng kẻ thù thực sự là Ngụy – kẻ cướp ngôi nhà Hán trắng trợn. Lấy được Ngụy, tất Ngô không đánh cũng phải theo.
Bên cạnh đó, Khổng Minh từng thúc đẩy chính sách hòa hoãn này bằng việc mai mối, thông gia hai nhà Ngô – Thục bằng việc xui Lưu Bị kết duyên trăm năm với Tôn phu nhân – em Tôn Quyền để kết tình hòa hiếu. Ấy nhưng, bản tính kêu căng, tự phụ của Vân Trường đã khiến Tôn Quyền nổi giận mà hòa với Ngụy để hợp lực giết Quan Công. Theo Tam Quốc Diễn Nghĩa, Ngô – Thục mất tình hòa hiếu từ đó.
Sau khi Quan Vũ mất, Lưu Bị vì muốn báo thù em mà cất quân sang đánh Ngô, dù thế lực mạnh nhưng không nghe theo Khổng Minh nên đã thất bại và mất ở thành Bạch Đế. Sau, con Lưu Bị là Lưu Thiện lên nối ngôi thì Khổng Minh lúc này mới hàn gắn lại quan hệ hai nước Thục – Ngô, và thậm chí còn kết thân mãi mãi. Trước khi hàng Ngụy, Tào Tháo phong cho Tôn Quyền làm Ngô Vương. Ấy nhưng sau này, khi gặp cơ hội, Ngô cũng xưng đế. Ngô – Ngụy lúc này lại đối đầu nhau. Có thể thấy, ba nước này thì có hai nước hợp rồi tan, tan rồi hợp. Thời thế biến đổi khôn lường. Suy cho cùng, họ luôn đặt nặng lợi ích của họ lên trên hết.
Thắng bại nhờ trí dũng
Thứ hai, thắng bại là câu chuyện của mưu lược và trí dũng. Trong Tam Quốc Diễn Nghĩa, việc chuẩn bị trận chiến lại được tác giả chú trọng miêu tả hơn diễn biến của nó. Ví như trận Xích Bích lừng lẫy, khởi đầu từ việc Khổng Minh sang Giang Đông định kế với Tôn Quyền cho đến khi trận chiến thực sự bắt đầu, tác giả đã mất đến bảy hồi để kể về công cuộc dàn xếp của tiên sinh ở đây với những tích truyện hấp dẫn như “thuyền cỏ mượn tên” càng làm cho câu chuyện trở nên cuốn hút. Nhưng tại sao sự chuẩn bị thì phải tốn đến nhiều bút mực, còn diễn biến thì chỉ vỏn vẹn trong một hồi?
Thực ra, cái quan trọng của chiến lược lại nằm ở chỗ bày binh bố trận chớ không phải quan trọng ở lúc chiến thắng. Cứ nhìn xem tài trí của Gia Cát tiên sinh hay tài thao lược của Chu Du, người đọc cũng hiểu được khả năng của họ và ngầm đoán được kết quả sau cùng.
Vậy nên tả cảnh chém giết, khói lửa trận đánh đã không còn quan trọng nữa. Bên cạnh đó, việc tả chi tiết sự chuẩn bị cũng cho ta thấy rằng, thắng một trận chiến hay nói rộng ra là thành công trong bất cứ lĩnh vực gì, phía sau đó luôn là rất nhiều giờ phút cân não.
Ví như khi mới đến Giang Đông, Khổng Minh đã phải đối ứng khéo léo với triều thần nước Ngô để khích động Tôn Quyền. Tiếp theo sau đó là màn đấu trí cam go giữa hai bên để đi đến kế sách vẹn toàn dẹp tan Tào Tháo. Chung quy lại, “mưu lược định giang sơn” cũng là vì vậy. Sách Tam Quốc Diễn Nghĩa có đôi câu thơ tóm gọn như sau:
“Chỉ bởi con thuyền Gia Cát chạy,
Khiến cho tướng sĩ giặc Tào tan.”
hay
“Thế yếu chỉ vì nhiều mẹo: được
Binh cường nhưng bởi ít mưu: thua.”
Vậy mới thấy trí dũng và khôn ngoan thời nào cũng rất quan trọng và góp phần không nhỏ vào thành bại của một đời người.
Không được từ bỏ ý chí
Sau cùng, tuy rằng câu chuyện Tam Quốc Diễn Nghĩa về tài trí hấp dẫn mình lúc đọc, nhưng điều mình nghĩ về nhiều nhất sau khi cất sách, lại về hai chữ “ý chí”. Sự phân tranh chia ba ấy, sau cùng cũng cùng một tham vọng chính và duy nhất: thống nhất thiên hạ và quốc thái dân an! Chỉ vậy thôi.
120 hồi câu chuyện càng làm mình thấm thía hơn về ý chí sắt đá của tiền nhân. Trong những hoàn cảnh đơn độc nhất, ngặt nghèo nhất, họ vẫn có thể kiên định vượt qua. Mình đã cảm phục vì điều đó và cũng vì điều đó mà tiếc thương khi những người đó phải ngậm ngùi ra đi mà chí nguyện chưa thành.
Mình tin, bộ sách Tam Quốc Diễn Nghĩa này không chỉ dừng lại ở việc kể câu chuyện ngày xưa mà còn sẽ ảnh hưởng lâu dài đến rất nhiều năm sau này của mình và rất nhiều người đọc hâm mộ Tam quốc khác. Ví như ai đó cũng đã giãi bày ý chí qua mấy vần thơ tự do như này:
“Chúc bạn lòng mang đồi núi, mắt chứa sơn hà.
Chúc bạn có trái tim tôi luyện nên kim cương mà dung mạo vẫn giữ vẻ phù dung.
Chúc bạn lòng có hoa, tay có kiếm, có trái tim nhân hậu, có tinh thần cứng rắn.
Chúc bạn từ nay về sau trở thành trụ cột cuộc đời mình.”
Tựu trung lại, Tam Quốc Diễn Nghĩa luôn là một đề tài chưa bao giờ cũ xuyên suốt dòng lịch sử. Để “nói Tam quốc”, “luận Tam quốc” và “chiêm nghiệm Tam quốc” thực là một quá trình dài và tất nhiên, có rất nhiều điều đáng để ta cùng suy ngẫm. Vậy nên, trong khuôn khổ bài viết của mình, khó có thể bao quát hết mọi khía cạnh của bộ sách “đệ nhất” này.
Ví như cuộc đời Thúy Kiều lắm biến cố, thăng trầm trong suốt mười bốn năm gian truân ấy cũng chỉ có thể “mua vui cũng được một vài trống canh” nhưng câu chuyện “tam phân một giấc mơ màng” thực không giống vậy. Mình tin, mỗi người trong chúng ta đều sẽ có cảm nhận rất riêng về Tam quốc, và tất nhiên mỗi cảm nhận đều rất đáng được trân trọng!
